دکتر ابراهیم فیاض

نظریه دیپلماسی شیعه

 1. اگر دیپلماسی را (رسیدن به سطحی از دانش که ما را بر تعامل بادیگران، توانا می سازد)، تعریف کنیم، مذاهب و ادیان، بزرگ ترین دیپلماسی سازان جهان می باشند؛ چرا که بزرگ ترین منبع دانش سازمیان فرهنگی، مذاهب و ادیان می باشند که بر اساس آن ارتباطات میان فرهنگی و بین المللی شکل می گیرد.
2. شیعه به عنوان یک مذهب که گستره تاریخی و جغرافیایی خاص خود را دارد و روابط خود را در طول زمانی شکل داده که در دیپلماسی رهبران آن در طول زندگی شان، تجلی نموده است، و چون فعالیت سیاسی داشته اند، پس دیپلماسی سیاسی نیز قابل دستیابی است، وچون دیپلماسی بر اساس دانش بنا می شود، پس دانش شناسی مذاهب بسیار ضروری است.
3. دیپلماسی یک نوع گفتگو و ارتباط می باشد، پس بالطبع دانش ارتباطات نیز می باشد و (ارتباط شناسی دیپلماسی) یکی از بحث های عمیق دیپلماسی می باشد، در نتیجه شیعه شناسی دیپلماسی بر اساس ارتباط شناسی شیعه بنا می شود و نظریه ای که بایستی ساخته شود براساس آن خواهد بود.
4. دیپلماسی یک (ارتباط دانش محور) می باشد، پس ترکیبی ازدانش و ارتباط، می تواند راهنمای دستیابی به دیپلماسی شیعه باشد؛ به عبارت دیگر (ارتباط شناسی دیپلماسی) بر اساس نوع دانش تولیدی دردرون یک مذهب می باشد و بر اساس رکود یا فوران دانش یک مذهب،دیپلماسی آن غیر فعال یا فعال خواهد شد.
5. شیعه دارای یک فلسفه تاریخ است که دانش خود را بر اساس آن شکل می دهد. فلسفه تاریخی که از عاشورا شروع می شود و به ظهورمنجی آخرالزمان منتهی می شود و حال آنکه شیعه در میانه آن ایستاده است و برای دستیابی به دانش به دنبال معنا یابی این فرآیند تاریخی می باشد و ارتباط شناسی خود را بر اساس این (دانش تولیدی) بنامی کند که از آن دیپلماسی شیعه تولید می شود.
6. نظریه سیاسی شیعه و دانش آن براساس (محبت) بنا می شود وسپس به عقلانیت عرفی می رسد و عقلانیت عرفی در چارچوب (محبت) بنا می شود (پس سکولاریسم و لائیسم دور می شود) ودیپلماسی شیعی نیز در همین چارچوب ساخته می شود. از طرفی چون دارای (محبت) است، نمی تواند نسبت به ارزش های انسانی بی تفاوت باشد، پس اصل اول دیپلماسی شیعه، امر به معروف و نهی از منکر است که در یک (ارتباطات شیعی) بنا می شود.
7. امر به معروف و نهی از منکر در یک فضای کلامی ـ فقهی شکل می گیرد و محبت ـ که جان کلام فقه شیعه است ـ بر امر به معروف و نهی از منکر حکومت می کند، در نتیجه خشونت های موجود در برخی از فرق اسلامی، در شیعه وجود ندارد و امر به معروف و نهی از منکر، سبب هنجارشکنی جامعه می شود، و آشوب اجتماعی و رادیکالیسم اجتماعی را به وجود نمی آورد.
8. امر به معروف و نهی از منکر، بابی از فقه شیعه است که تابع قواعدفقهی می باشد (حفظ نظام اجتماعی) مهم ترین اصل حاکم بر فقه شیعی است و تمامی احکام فقهی، زمانی که در معارضه با آن واقع می شوند، برای حفظ نظام اجتماعی کنار می رود و مصلحت گرایی به همین جهت در فقه شیعی، حاکم است و حاکم فاسد بر برون حاکم بودن،بهتر دانسته می شود، چون برای حفظ نظام اجتماعی، حاکم لازم است.
9. پس امر به معروف و نهی از منکر، با در نظر گرفتن قرارداد اجتماعی می باشد و امر به معروف و نهی از منکر زمانی شکل می پذیرد و به مرحله عمل می رسد که زمینه عملی شدن آن، فراهم باشد، در این صورت ازوجوب می افتد، چون امر به معروف و نهی از منکر بدون زمینه عملی شدن آن، سبب هرج و مرج و سقوط نظام اجتماعی می شود و فقه شیعی از آن به شدت دوری می کند.
10. از سوی دیگر، قراردادهای اجتماعی ملاک اصلی دیپلماسی شیعی واقع نمی شود، چرا که بدون امر به معروف و نهی از منکر، رکوداجتماعی به وجود می آورد و زمینه فساد عمومی را فراهم می کند، زیراسلامت ارتباطات و فرهنگ به پویایی همراه با ثبات (نه بحران) است، نه واقعیت گرایی افراطی که به رئالیسم سیاه تعبیر می شود و جامعه را بدون هدف خواهد کرد.
11. قعود و قیام ائمه شیعه (ع) در توازن بین امر به معروف و نهی ازمنکر و قراردادهای اجتماعی، تفسیر می شود. جنگ های امیرالمؤمنین علیه السلام (صفین و جمل و نهروان) در همین چارچوب می گنجد، به این علت که همه جنگ طلب ها، شکنندگان قرارداد اجتماعی، یعنی (بیعت) بودند و زمانی که حاکمیت می پذیرد بر پذیرش قرارداد اجتماعی تأکید می کند، هر چند امر به معروف و نهی از منکر را انجام می دهد.
12. صلح امام حسن (ع) با یک امیر طغیان گر؛ یعنی معاویه و محتوای این قرار داد صلح نیز بر نظریه شیعی دیپلماسی ؛ یعنی امر به معروف ونهی از منکر که ناظر بر قرارداد اجتماعی است، تأکید می کند و زمانی که معاویه قرارداد شکنی می کند و بر خلاف قرارداد عمل می کند، قیام امام حسین (ع) رخ می دهد و آن هم پس از دعوت مردم کوفه و برای اجرای امر به معروف و نهی از منکر اتمام حجت می کند.
13. عدم قیام ائمه بعدی، و رد قیام های موردی توسط ائمه (ع) به همین دلیل بود (البته رد خود قیام ها نبود، بلکه عدم فایده آنها بود)؛ یعنی عدم خونریزی و عدم آشوب اجتماعی در تمامی ائمه اطهار یک مبنای اصلی بود، ولی آنها در اوج امر به معروف و نهی از منکر بودند، اذیت و آزارآنها توسط حکام ظالم دلیل بر این نکته بود.
14. امر به معروف و نهی از منکر، در قالب قراردادهای اجتماعی است که مبنای کل انبیاء و ائمه شیعه است که سبب می شود نظام های جهانی در جهان شناخته شوند و توجه مردم به آنها جلب می شود و جلب نظرمردم، مشروعیت آن نظام ها را ساقط می کند و سپس انقلاب اسلامی به وجود می آید و خشونت این نظام های جهانی است که سبب هجوم مردم بر آنها می شود و ساقط می شوند. تأکید امام خمینی بر انقلاب مردم بدون جنگ مسلحانه، همان رهیافت اصلی دیپلماسی شیعه است و امر به معروف و نهی از منکر جهانی توسط جمهوری اسلامی همراه با دیدن قرادادهای جهانی، دیپلماسی اصلی می باشد که گاهی به افراط؛ یعنی هنجار شکنی جهانی و گاهی به تفریط؛ یعنی رئالیسم سیاه و پذیرش ظلم جهانی منجر می شود.
منبع: هفته نامه پگاه حوزه، شماره 277